Thema 3

Voorbeelden van kritische culturele verschillen en goede praktijken bij het oplossen van problemen

Inleiding

"Verenigd in Verscheidenheid"

Het EU-motto "Verenigd in verscheidenheid" werd voor het eerst gebruikt in 2000 en benadrukt het vermogen van de Europeanen om samen te werken voor vrede en welvaart, met behoud van een unieke combinatie van vele verschillende culturen, tradities en talen.

Helaas blijven voorbeelden van stigmatisering of uitsluiting wijdverbreid en voor veel mensen worden culturele diversiteit en intercultureel leren onvermijdelijk geassocieerd met een potentieel conflict. Als een teveel aan diversiteit kan leiden tot verlies van identiteit, kan extreme homogeniteit zich vertalen in verlies van individualiteit¹.

Aangezien leerkrachten en studenten vaak niet dezelfde etnische, culturele en sociale achtergrond hebben, kunnen deze culturele verschillen ernstige problemen opleveren. Toch kan een conflict door een interculturele bril worden gezien als een kans op ontwikkeling, een neutrale uitdrukking van onenigheid tussen twee of meer mensen die kan worden omgezet in een vruchtbare uitwisseling van meningen, ideeën en perspectieven.

__________________

1 Sandu, O., & Lyamouri-Bajja, N. (2018, 03). T-KIT 4 Intercultureel leren. Opgehaald van de Raad van Europa en de Europese Unie. COE: https://pjp-eu.coe.int/en/web/youth-partnership/t-kit-4-intercultural-learning

Meer Referenties

Bekijk de video voor meer informatie over de inhoud van Thema 3.

Interculturele competenties lijken de echte remedie tegen conflicten.

Interculturele competenties vormen de basis van communicatie en zijn een doeltreffend middel om actieve burgers op te voeden tot personen die in staat zijn te luisteren, vragen te stellen en te streven naar een gemeenschappelijke oplossing voor een probleem. Zo slaan ze bruggen over culturele verschillen heen. Hoewel sommige conflicten in zekere zin onvermijdelijk zijn, is het dus mogelijk mogelijke de redenen van onenigheid in kaart te brengen en deze te voorkomen of een gemeenschappelijke oplossing te vinden. Daartoe moeten niet alleen leerlingen, maar ook leerkrachten een passende opleiding in intercultureel bewustzijn en interculturele gevoeligheid krijgen.

De "analyse van kritieke incidenten", van de Franse antropologe en sociaal psychologe Margalit Cohen-Emerique, wordt hier voorgesteld als een goede praktijk om leerkrachten te helpen hun eigen interculturele competenties te ontwikkelen en te leren omgaan met culturele diversiteit in de klas. Cohen-Emerique nodigt ons uit om ervaringen van "cultuurschok" (of "critical incident") te beschouwen als het startpunt om culturele diversiteit te verkennen. Deze methodologie kan worden aangepast aan veel verschillende contexten en specifieke behoeften, waardoor ze kan worden opgeschaald. Hoewel de methodiek oorspronkelijk bedoeld was voor sociale werkers die met mensen met een migratieachtergrond werken, is zij ook op andere terreinen gebruikt en wordt zij hier voorgesteld als een nuttige benadering voor het onderwijs.

Op basis van deze premissen voorziet Thema 3 leerkrachten van verschillende activiteiten die erop gericht zijn het vermogen van hun leerlingen om culturele en taalkundige diversiteit te omarmen, te respecteren en te versterken, hen te onderwijzen in de waarden van mensen met een andere achtergrond, en bij te dragen tot de opstelling van cultureel gevoelige programma's. De activiteiten moeten worden uitgevoerd met inachtneming van de drie stappen van de analyse van kritieke incidenten (decentratie, begrip voor de ander en onderhandeling) om de ontwikkeling van de interculturele competenties van de leerlingen te ondersteunen.

Om hun niveau van kennis en competenties te testen die nodig zijn om kritische culturele verschillen te overwinnen, worden leerkrachten uitgenodigd de eindtoets in te vullen, door te klikken op "Controleer je kennis!".

__________________

Introductie / Video

Specifieke doelstellingen

Leraren:

Het kritisch denken van de leerlingen stimuleren.
Effectief omgaan met kritische culturele verschillen.
Een veilige en open ruimte creëren voor democratische dialoog en actieve betrokkenheid.

Studenten:

Bijdragen tot het creëren van inclusieve leeromgevingen.
Wijdverbreide vooroordelen wegnemen.
Andere perspectieven respecteren en leren hoe conflictsituaties te overwinnen.

Doelen en resultaten

Leerresultaten

Leraren:

De methode van Cohen-Emerique toepassen voor de "analyse van kritieke incidenten".
Herkennen van mogelijke bronnen van conflicten en mogelijke obstakels voor integratie.
Verschillende benaderingen gebruiken om de interacties tussen leerlingen te reguleren en problemen als gevolg van culturele verschillen te overwinnen.

Studenten:

Persoonlijke vooroordelen en het perspectief van anderen herkennen.
Effectief gedrag toepassen om samen te werken en kritische culturele verschillen te overbruggen.
Geschikte termen gebruiken wanneer iemand over andere culturen spreekt.

Goede praktijk

De Franse psychologe en sociologe Margalit Cohen-Emerique werd beroemd door haar vernieuwende benadering van culturele diversiteit: de analyse van "kritieke incidenten", of "cultuurschok". De term, oorspronkelijk gebruikt door J.C. Flanagan, verwijst naar een situatie waarin een misverstand, probleem of conflict kan ontstaan als gevolg van een ontmoeting met een andere culturele achtergrond, waarvan we nauwelijks kennis hebben. Deze gebeurtenis lokt specifieke intellectuele en emotionele reacties uit, die voornamelijk verband houden met onbegrip, angst, verrassing en een gevoel van verlies. Als een cultuurschok niet wordt onderkend, kan deze leiden tot defensief gedrag, waardoor interculturele ontmoetingen niet mogelijk zijn².

Integendeel, cultuurschokken moeten worden herkend, geïdentificeerd en verwerkt, als belangrijke kansen om te leren, waardoor je jouw emotionele reactie en de werkelijke oorzaken ervan kunt analyseren. Margalit Cohen-Emerique noemt drie belangrijke stappen om een cultuurschok te boven te komen:

Decentratie: in een eerste fase is het belangrijk je emotionele reactie op een cultuurschok te herkennen door zelfanalyse en door zoveel mogelijk cultureel neutraal te blijven. Dit proces is essentieel om te begrijpen hoe jouw culturele referentiekader je interacties beïnvloedt en om je gevoelige zones te identificeren.
De ander begrijpen: het is tijd om je te concentreren op je gesprekspartner, diens waarden te onderzoeken, vereenvoudigingen en stereotypen te vermijden en rekening te houden met contextuele factoren. Door het referentiemodel van de ander te analyseren, kunnen diens gedragingen begrijpelijk worden, maar dergelijke inspanningen vereisen een open geest en nieuwsgierigheid. Het is door de confrontatie met je gesprekspartner dat je je bewust wordt van de invloed van je culturele achtergrond op de perceptie van anderen.
Onderhandeling: in deze laatste stap worden culturele verschillen uiteindelijk overwonnen door oplossingen die rekening houden met de identiteit van elke deelnemer. Dit is de echte ontmoeting tussen twee kaders, waarbij beiden zullen proberen een compromis te vinden, met behoud van hun individuele identiteit maar weerstand biedend aan de behoefte om je niet open te stellen voor de ander.

Via dit proces in drie stappen wil de methodologie van Cohen-Emerique gevoelige zones opsporen, namelijk de potentiële elementen van contrast in de interactie tussen verschillende culturen. Wanneer de gevoelige zones worden overschreden, kan men het gevoel hebben zijn eigen referenties te verliezen en een cultuurschok ervaren. "Gevoelige" gebieden zijn die elementen die voor culturen een primaire rol spelen, bv. sociale regels, fysieke contacten, ruimte en tijd, religie en lichaam³.

__________________

2  Alessi, A.  et al. (2019). Programma ter voorkoming van radicalisering. PRAKTIJK: https://practice-school.eu/media/practice-radicalisation-prevention-program-en.pdf

3  WELCOMM. (2019). Oefenmateriaal. WELCOMM: https://welcomm-europe.eu/training-material/

Goede praktijken

UPGRADEN:

De methodologie van Cohen-Emerique kan aan veel verschillende contexten worden aangepast. Wanneer leerkrachten op school geconfronteerd worden met culturele diversiteit, is het van fundamenteel belang dat zij zich eerst richten op hun eigen identiteit, gevoelens en waarden, om te begrijpen wat zij als anders en op de een of andere manier irritant ervaren.

Hoe kan de methodiek van kritische incidenten op school worden toegepast?

Voordat je het belang van culturele diversiteit aan je leerlingen uitlegt, raden wij je aan jouw eigen culturele achtergrond en referentiekader⁴ te analyseren.

__________________

4 Aangepast van DICE Training Manual: https://cesie.org/media/DICE_Training-Manual_EN.pdf

Self-Reflection

Bekijk de volgende oefening voor zelfreflectie:

Zelfreflectie

Je kan een dagboek bijhouden waarin je aantekeningen maakt van alles wat je stoort of irriteert in een multiculturele context.

Hier zijn enkele tips voor zelfreflectie⁵:

1. Wees niet bang om je te laten verrassen, maar laat je nieuwsgierigheid de vrije loop!

2. Analyseer cultuur in een breder perspectief, met aandacht voor alle elementen die haar vormen.

3. Onthoud: culturen zijn niet statisch, maar veranderen en wisselen voortdurend.

4. Mensen zijn het product van verschillende culturen die zij tijdens hun levenspad hebben verworven en geïntegreerd.

5. Verschil wordt alleen zichtbaar door de interactie met anderen.

__________________
5 CESIE. BODI: Handboek voor docenten. (2017, 06 30). CESIE: https://cesie.org/en/resources/bodi-teachers-handbook/

De analyse van scenario’s is een heel gebruikelijke manier om de methodologie van Cohen-Emerique toe te passen in de onderwijscontext. Controversiële kwesties kunnen in de klas sterke gevoelens en spanningen opwekken. Daarom is het belangrijk leerlingen de gelegenheid te bieden verschillende perspectieven te verkennen en gevoelens en emoties te herkennen om ze te kunnen beheersen, zonder noodzakelijkerwijs hun persoonlijke informatie vrij te geven. Bovendien kan de analyse van deze levensechte scenario’s je helpen begrijpen waar je als leerkracht staat, leren hoe je moet bemiddelen, het kritisch denken van de leerlingen stimuleren, en hun standpunt naar voren brengen.

De volgende scenario's kunnen worden gebruikt om jouw interculturele vaardigheden te oefenen. Denk bij elk scenario na over hoe je met soortgelijke situaties zou omgaan. Sommige scenario's zijn afkomstig uit de media, andere zijn gecreëerd door het TEACHmi partnerschap, weer andere zijn geïnspireerd door het Erasmus+ project PRACTICE⁶. De analyse van deze scenario's kan de discussie met andere collega's uit Europa stimuleren.

__________________

6 PRAKTIJK - Radicalisme voorkomen door middel van kritische denkcompetenties: programma voor preventie van radicalisering (2019): https://practice-school.eu/media/practice-radicalisation-prevention-program-en.pdf

Gebruik het forum in TEACHmi e-learning en netwerkplatform om uw standpunt te delen met andere professionals.

Denk na het lezen van bovenstaande scenario's aan een situatie waarin je in de klas te maken kreeg met kritische cultuurverschillen of zoek in het nieuws naar artikelen over taal, migratie en onderwijs.

Volg dan het 6-stappenproces, ontleend aan het Erasmus+ project PRACTICE⁷ (geïnspireerd door ufuq.de: "The kids are alright", 2018).

Stap 1: Geef cultuur of religie niet de schuld als enige oorzaak van alle conflicten.
Stap 2: Onderzoek de werkelijke reden achter het gebeuren: hangt het bv. samen met eerdere ervaringen van de leerlingen?
Stap 3: Wees open en geïnteresseerd in hun bezorgdheid en stel de leerlingen in staat hun standpunten naar voren te brengen.
Stap 4: Grijp alleen in als dit strikt noodzakelijk is, b.v. bij denigrerende standpunten of absolute waarheidsclaims.
Stap 5: Stimuleer discussies en analyseer de werkelijke wensen van je leerlingen over hoe zij willen leven.
Stap 6: Evalueer jezelf! Wat moet je aanpassen in je aanpak rond culturele diversiteit?

__________________

7 PRAKTIJK - Radicalisme voorkomen door middel van kritische denkcompetenties: programma voor preventie van radicalisering (2019): https://practice-school.eu/media/practice-radicalisation-prevention-program-en.pdf