Thema 4

Diversiteitsmanagementvaardigheden en culturele bemiddeling voor leerkrachten

Inleiding

De ontmoeting tussen verschillende culturen kan verschillende uitdagingen met zich meebrengen, die maatregelen op maat vereisen om niemand achter te laten. Een echte interculturele omgeving veronderstelt een respectvolle houding tegenover de achtergrond van elke leerling, waardoor de culturele diversiteit ten volle tot uiting kan komen.

Zoals gedefinieerd in de Universele Verklaring over Culturele Diversiteit van UNESCO:

Cultuur neemt verschillende vormen aan in tijd en ruimte. Deze diversiteit is belichaamd in de uniciteit en pluraliteit van de identiteiten van de groepen en samenlevingen die de mensheid vormen. Als bron van uitwisseling, innovatie en creativiteit is culturele diversiteit even noodzakelijk voor de mensheid als biodiversiteit voor de natuur. In die zin is zij het gemeenschappelijk erfgoed van de mensheid en moet zij ten behoeve van de huidige en toekomstige generaties worden erkend en bevestigd (artikel 1)¹

Hoe kan culturele diversiteit een toegevoegde waarde worden in plaats van een gevaar of iets om te negeren? Hiervoor zijn de juiste vaardigheden voor diversiteitsmanagement en culturele bemiddeling nodig. De socioloog Dr. Milton Bennett heeft deze geleidelijke transformatie van etnocentrisme naar etnorelativisme beschreven aan de hand van de zes hoofdfasen van het Developmental Model of Intercultural Sensitivity (DMIS):

Ontkenning: individuen zien hun cultuur als de enige "echte".
Verdediging: gevoel van culturele superioriteit.
Minimalisering: overeenkomsten tussen culturen worden belangrijker geacht dan verschillen.
Acceptatie: erkenning van verschillende gelijkwaardige culturen.
Aanpassing: effectief kunnen communiceren met mensen uit andere culturen.
Integratie: zelfbewustzijn, met het vermogen om van het ene naar het andere culturele wereldbeeld over te stappen².

Dit model laat zien hoe conflicten kunnen voortvloeien uit de onwetendheid van een cultuur en benadrukt het belang om met leerlingen in gesprek te gaan over andere betekeniskaders.

__________________

1 Unesco (2001). Universele Verklaring over Culturele Diversiteit. Universiteit van Minnesota. Mensenrechtenbibliotheek:http://hrlibrary.umn.edu/instree/culturaldiversity.html

2 WELKOM. (2019):https://welcomm-europe.eu/trainingsmateriaal/

Meer referenties

Introductie / Video

Bekijk de video voor meer informatie over de inhoud van thema 4.

Effectieve communicatie, probleemoplossing en onderhandeling zijn de sleutels tot een vruchtbaar beheer van conflicten.

Om de vaardigheden van leerkrachten op het gebied van diversiteitsmanagement en culturele bemiddeling te versterken, hebben we als voorbeeld de goede praktijk van VVOB³ Ecuador genomen bij de toepassing van herstelpraktijken en meer bepaald van herstelcirkels. Deze goede praktijk wordt opgeschaald door ze toe te passen op het secundaire onderwijsniveau en specifiek te richten op anderstalige nieuwkomers en leerlingen met een migratieachtergrond. Zo wordt ze verder aangepast door een reeks praktische activiteiten voor te stellen, met speciale aandacht voor SEL (sociaal emotioneel leren) en Strength-Based Learning voor geïndividualiseerde leertrajecten, waarbij ieders actieve deelname wordt gestimuleerd.

Om meer te weten te komen over Strength-Based Learning, nodigen wij je uit om een kijkje te nemen in de Guide to Strength-Based Learning, onderdeel van TEACHmi Teacher's Manual.

Aan het einde van dit thema kan je klikken op "Controleer je kennis!" om de competenties en kennis te testen die je hebt verworven om te bemiddelen tussen verschillende culturen, en conflicten te overwinnen door het gebruiken van herstelcirkels.

__________________

3 VVOB-educatie voor ontwikkeling, opgericht in 1982, is een vzw die in opdracht van de Vlaamse en Belgische overheid de onderwijskwaliteit in ontwikkelingslanden wil versterken. met het hoofdkantoor in Brussel is de organisatie inmiddels actief in 10 landen. Leer meer:https://www.vvob.org/en/education/expertis

Specifieke doelstellingen

Leraren:

Discriminatie en segregatie van studenten met een migratieachtergrond bestrijden.
Vreedzame en open leeromgevingen creëren, vrij van vooroordelen en stereotypen.
Culturele diversiteit omzetten in een kracht door gastvrije leeromgevingen en open leerbenaderingen te hanteren.

Studenten:

Voelen zich veilig en gewaardeerd, en kunnen leren.
Hebben een beter zelfbewustzijn, accepteren de ander en kunnen onderhandelen tussen culturen.
Leren nieuwe methoden en gedrag aan om met culturele diversiteit om te gaan.

Doelen en resultaten

Leerresultaten

Leraren:

Herstelcirkels gebruiken om openhartige klassen te creëren.
Potentiële culturele botsingen herkennen en herstelcirkels gebruiken om ze te voorkomen/overbruggen.
De nieuwsgierigheid van de leerlingen naar andere culturen vergroten en diversiteit omzetten in een positieve stimulans.

Studenten:

Hun gevoelens erkennen in een open omgeving om misverstanden te voorkomen.
Verschillende culturele en taalkundige waarden respecteren.
Constructieve strategieën toepassen om spanningen op te lossen die voortvloeien uit een multiculturele omgeving.

Goede praktijken

Blootstelling van kinderen en jongeren aan misbruik of verwaarlozing kan een nadelig effect hebben op hun schoolprestaties en gevoel van eigenwaarde, en kan in het ergste geval leiden tot risicovol of zelfdestructief gedrag. Geweld op school is een ernstig probleem in Ecuador. Om een beter inzicht te krijgen in het probleem van geweld in de onderwijsomgeving, hield VVOB Ecuador een enquête onder 105 leden van de Dienst Studentenadvies (DECE): 75% van hen beschouwde geweld als een ernstig probleem op hun school.

Zo organiseerde VVOB Ecuador in 2016 drie opleidingsworkshops over herstelgerichte praktijken in het onderwijs met professionals in klinische psychologie en onderwijspsychologie van de afdelingen Studentenbegeleiding (DECE) van het Ministerie van Onderwijs, gevolgd door een opleidingsproces in verschillende scholen. De herstelgerichte aanpak werd goed ontvangen door de DECE-professionals, aangezien 80% deze aanpak implementeerde en het resterende deel van plan was dit te doen⁴. In 2017 organiseerden het ministerie van Onderwijs en VVOB andere trainingsworkshops over herstelgerichte praktijken voor DECE-personeel⁵.

De centrale rol van de herstelgerichte aanpak werd door de Algemene Vergadering van de VN in haar "Verslag van de secretaris-generaal over de bescherming van kinderen tegen pesterijen" (juni 2016) opnieuw bevestigd als een doeltreffend instrument voor de preventie, identificatie en oplossing van geweld op school, via de waarden: transparantie, empathie, verantwoordelijkheid, billijkheid, empowerment en betrokkenheid van de gemeenschap⁶.

Daarom zijn herstelgerichte praktijken een goede praktijk om gezonde relaties te creëren om harmonieus samen te leven op school en daarbuiten. Hoewel VVOB Ecuador zich richtte op het voorkomen of oplossen van geweld op school, suggereren wij het gebruik van herstelgerichte cirkels om leerlingen een unieke kans te bieden hun ervaringen en gevoelens te delen, te leren hoe zij hun emoties kunnen beheersen, kritischer te worden ten aanzien van hun gedrag en proactiever de schade te herstellen die aan anderen is toegebracht.

Herstelgerichte praktijken vormen een sociale methode die gebaseerd is op participatief leren en besluitvorming. Zij werden oorspronkelijk toegepast in een strafrechtelijk kader om de menselijke relaties in de gemeenschap te herstellen door de schade die aan een individu is toegebracht te herstellen, in plaats van alleen de dader te straffen.

__________________

4 VVOB Ecuador (2016). Prácticas restaurativas en ámbitos educativos. VVOB: https://ecuador.vvob.org/noticia/practicas-restaurativas-en-ambitos-educativos

5 VVOB Ecuador (2017). Formación en Prácticas Restaurativas para profesionales DECE. VVOB: https://ecuador.vvob.org/noticia/formacion-en-practicas-restaurativas-para-profesionales-dece-en-apoyo-al-plan-nacional-de-co

6 Idem.

Goede Praktijken

UPGRADEN:

Hier hebben we de goede praktijk van herstelcirkels geüpgraded, door ze toe te passen op het niveau van het secundair onderwijs en ons te richten op een specifieke doelgroep in multiculturele omgevingen: nieuwkomers met een migratieachtergrond. Bovendien hebben wij deze aanpak opnieuw aangepast door een reeks praktische activiteiten voor te stellen die kunnen bijdragen tot het verbeteren van de competenties van de leerlingen om vreedzame en vriendelijke leeromgevingen te creëren.

__________________

6 Rutta, CB, Schiavo, G., & Zancanaro, M. (2019). Op strip gebaseerde digitale verhalen voor zelfexpressie: een verkennende casestudy met migranten. [Proceedings of the 9th International Conference on Communities & Technologies - Transforming Communities]

Wat zijn herstelcirkels?

Herstelgerichte cirkels zijn een van de instrumenten die worden gebruikt binnen de methodologie van herstelgerichte praktijken, die doeltreffend zijn gebleken voor de preventie, beheersing en oplossing van conflicten, en die een meer open participatie voor vreedzame coëxistentie in de gemeenschap ondersteunen⁷. Zij creëren een veilige omgeving waarin iedereen zijn verhaal en standpunt kan vertellen en waar iedereen wordt gehoord en gewaardeerd, waardoor stabielere, duurzamere en veiligere relaties ontstaan en een respectvolle dialoog wordt bevorderd. Zij vervullen verschillende functies, waaronder: conflictoplossing, besluitvorming, informatie-uitwisseling, ontwikkeling van relaties, herziening van de lesinhoud⁸.

Herstelgerichte cirkels kunnen bijdragen tot het verbeteren van SEL-vaardigheden, aangezien zij van de deelnemers nederigheid, geduld, respect, communicatie, actieve luistervaardigheid, vertrouwen en verantwoordelijkheid vereisen.

Op onderwijsgebied kunnen we drie hoofdtypen van herstelcirkels onderscheiden⁹:

Proactief: de interpersoonlijke relaties versterken en het gevoel van gemeenschappelijke betrokkenheid vergroten;
Preventief: mogelijke conflictsituaties opsporen en het risico van escalatie ervan voorkomen;
Reactief: conflicten oplossen nadat ze hebben plaatsgevonden door te analyseren hoe de verschillende partijen erbij betrokken zijn geweest en hoe soortgelijke gebeurtenissen in de toekomst kunnen worden voorkomen.

__________________

7 VVOB Ecuador (2016). Prácticas restaurativas en ámbitos educativos. VVOB:https://ecuador.vvob.org/noticia/practicas-restaurativas-en-ambitos-educativos

8 Watchel, T. (2016). Herstellend definiëren. IIRP:https://www.iirp.edu/restorative-practices/defining-restorative/

9 VVOB Ecuador. restaurant. La vida en familia. Cartilla de apoyo formativo. VVOB:https://ecuador.vvob.org/sites/ecuador/files/2020_ecuador_eftp_cartilla_practicas_restaurativas_los_circulos_restaurativos.pdf

Restorative Circles

Hoe werk je met herstelcirkels?

Download de instructies in TEACHmi docentenhandleiding.

Er zijn twee vormen¹⁰:

Sequentiële

Niet-sequentiële

Soms wordt een derde vorm voorgesteld¹¹:

Fish-bowl

__________________

10 Idem.

11  Watchel, T. (2016). Herstellend definiëren. IIRP:https://www.iirp.edu/restorative-practices/defining-restorative/

En wat als we niet op dezelfde plaats aanwezig kunnen zijn?

Herstelcirkels worden digitaal! Je kunt hiervoor verschillende online platforms gebruiken, maar wees je ervan bewust dat je misschien wat diepere betekenissen mist, die samenhangen lichaamstaal en gebaren.

Hier volgen enkele tips voor facilitators van herstelcirkels¹²:

Plan je sessies goed van tevoren door duidelijke doelstellingen te bepalen;
Bepaal een reeks vragen (ten minste 3-5) om je doel te bereiken;
Stel samen met de deelnemers de regels van je cirkel vast;
Creëer een gastvrije omgeving;
Gebruik een rustige en positieve toon en laat iedereen meedoen;
Bevorder een gevoel van samenhorigheid, vertrouwen en veiligheid.

Naast meer formele processen stellen wij leerkrachten voor om in hun dagelijks werk informele herstelpraktijken toe te passen, zoals¹³:

Affectieve verklaringen om gevoelens over te brengen: bv.: wanneer een leerling zich respectloos gedraagt, kan je reageren met een affectieve verklaring: "Toen je dit deed, voelde ik me verdrietig/oneerbiedig/ontgoocheld/…".
Affectieve vragen: mensen helpen nadenken over hoe hun gedrag anderen kan beïnvloeden, door specifieke vragen te stellen aan zowel de dader als het slachtoffer. Hier volgen enkele voorbeelden die u hierbij kunnen helpen:

__________________

12 VVOB Ecuador. restaurant. La vida en familia. Cartilla de apoyo formativo. VVOB:https://ecuador.vvob.org/sites/ecuador/files/2020_ecuador_eftp_cartilla_practicas_restaurativas_los_circulos_restaurativos.pdf

13  Watchel, T. (2016). Herstellend definiëren. IIRP:https://www.iirp.edu/restorative-practices/defining-restorative/

Daders: