Thema 5

EU-waarden en actief burgerschap

Inleiding

Mensen hebben de neiging zichzelf als deel van een groep te beschouwen: een sterk gevoel van gemeenschappelijke verbondenheid is nodig om zich aanvaard te voelen en niet als de "ander" te worden gezien. Het uitleggen van fundamentele waarden en rechten, het tonen van de reële en beschikbare kansen, het vergroten van iemands nieuwsgierigheid en ruimdenkendheid en het bevorderen van diversiteit, zijn belangrijke stappen voor empowerment. Leerlingen laten zien dat zij allen dezelfde rechten hebben om deel te nemen, kan de impact van gelijkenissen en verschillen helpen verminderen in de richting van een meer volledige integratie¹. De EU spant zich voortdurend in om het bewustzijn van de rechten en plichten van burgers te versterken en te zorgen voor inclusie en deelname aan het democratische leven.

Het bespreken van burgerschap vereist een grote gevoeligheid, aangezien niet iedereen wettelijk in staat is om als burger gedefinieerd te worden. Daarom stellen wij voor om over burgerschap te spreken vanuit het perspectief van meervoudige gevoelens van erbij horen. Door de gevoelens van erbij horen te vergroten dankzij nieuwe interacties, zal het bewustzijn ontstaan van de complexiteit van identiteit, niet alleen als iets wat iemand onderscheidt van anderen, maar ook als een element dat een zekere openheid voor anderen impliceert².

Onderwijs over burgerschap en actieve participatie is niet zo eenvoudig als het lijkt. Onlangs is de term "digitaal burgerschap" (zie ook: mediawijsheid) steeds meer ingeburgerd geraakt, met de extra verantwoordelijkheid om jongeren zich op een veilige en verantwoorde manier in de digitale wereld te laten bewegen³.

__________________

1  SALTO-JEUGD. (2008). ID-boekje - IDeeën voor inclusie en diversiteit. SALTO-JEUGD:https://www.salto-youth.net/rc/inclusion/inclusionpublications/IDBooklet/

2 Bortini, P., & García López, M. (2017, 12). T-Kit 7. Europees burgerschap in jeugdwerk. Raad van Europa: https://pjp-eu.coe.int/en/web/youth-partnership/t-kit-7-under-construction...citizenship-youth-and-europe

3 Raad van Europa. (zn). Digitaal burgerschap en digitaal burgerschapsonderwijs. Raad van Europa: https://www.coe.int/en/web/digital-citizenship-education/digital-citizenship-and-digital-citizenship-education#:~:text=Digital%20Citizenship%20refers%20to%20the,the%20responsible %20gebruik%20van%20technologie

Meer Referenties

Bekijk de video voor meer informatie over de inhoud van Thema 5.

Participatie en actief burgerschap houdt in dat men het recht, de middelen, de ruimte, de gelegenheid en, waar nodig, de steun heeft om deel te nemen aan en invloed uit te oefenen op besluiten, en om deel te nemen aan acties en activiteiten teneinde bij te dragen aan de opbouw van een betere samenleving⁴.

Actief burgerschap impliceert de ontwikkeling van een gemeenschappelijk conceptueel kader, dat niet alleen afhankelijk is van de kennis van geschiedenis, wetten, taal en cultuur. Het omvat ook ethische competenties, d.w.z. affectieve en emotionele waarden die essentieel zijn voor sociale interactie en die kunnen worden samengevat in drie hoofdelementen: vrijheid, gelijkheid en solidariteit. Een ander niveau van competenties heeft betrekking op sociale vaardigheden, zoals communicatie, samenwerken, onderhandelen en conflicthantering.

Men zou kunnen stellen dat actief burgerschap te maken heeft met het in evenwicht brengen van rechten en verantwoordelijkheden⁵. Het is een belangrijke maatschappelijke lijm en een doeltreffend middel om de integratie van mensen met een migratieachtergrond te bevorderen.

Leerkrachten hebben een groot potentieel om de democratische spirit en het actief burgerschap van hun leerlingen van jongs af aan te bevorderen. . Op de kleuterschool bijvoorbeeld beginnen leerlingen de kracht van de vrije keuze te ervaren, ook al gaat het alleen om het speelgoed waarmee ze willen spelen. Zij zullen ontdekken wat het betekent om met anderen om te gaan langs een geleidelijke groei van respect voor nieuwe regels tot aan hun betrokkenheid bij organisaties of clubs.

Gezien de complexiteit van het onderwijs over EU-waarden en actief burgerschap wordt "spelend leren" voorgesteld als een krachtige aanpak. Daarom beschrijven wij het voorbeeld van het spel voor EuroMed - GEM-bordspel. GEM en de verbeterde versie ervan, GEM-IN, gebruiken niet-formele onderwijsmethoden om intercultureel burgerschap te bevorderen en de verwerving van sociale en burgerschapscompetenties door jongeren te stimuleren als middel om sociale integratie, interculturele dialoog en actief burgerschap te bevorderen en Europese waarden te promoten.

De centrale methodologie van de twee projecten wordt hier verder geüpgraded. Er werd gebruik gemaakt van verschillende activiteiten gericht op rollenspel en aangepast aan een multiculturele omgeving en aan de inclusie van nieuwkomers met een migratieachtergrond. Bovendien wordt aandacht besteed aan de digitale dimensie, ervan uitgaand dat die een centrale plaats inneemt in de huidige samenleving.

Aan het eind van dit thema kan je zelf het niveau van je kennis en competenties op het gebied van actief burgerschap en de gemeenschappelijke waarden van de EU beoordelen door de vragen in "Controleer je kennis!" te beantwoorden.

__________________

4 Raad van Europa (2015). Herzien Europees Handvest over de participatie van jongeren in het lokale en regionale leven. RvE:https://rm.coe.int/168071b4d6#:~:text=and%20regional%20councils.-,The%20Revised%20European%20Charter%20on%20the%20Participation%20of%20Young%20People,oefen%20hun%20recht %20tot%20democratisch

5 EESC. (2012). Actief burgerschap. Voor een betere Europese samenleving. EESC:https://www.eesc.europa.eu/resources/docs/eesc-2011-35-en.pdf

Introductie / Video

Specifieke doelstellingen

Leraren:

Het verkleinen van de culturele kloof en het vergemakkelijken van sociale interacties, door bewustmaking en begrip van gemeenschappelijke Europese waarden en culturele conventies.
Actief burgerschap in Europa versterken.
Betere competenties en kennis verwerven over het ondersteunen van studenten bij thema ‘s in verband met Europese waarden en actief burgerschap.

Studenten:

Meer te weten te komen over de gemeenschappelijke waarden en culturele overeenkomsten van de EU.
Een gevoel van verbondenheid met de klas ontwikkelen en hechte banden met de gemeenschap opbouwen.
Nieuwe mogelijkheden ontdekken om actief deel te nemen aan de samenleving van het gastland.

Doelen en resultaten

Leerresultaten

Leraren:

Spelend leren en andere niet-formele onderwijsmethoden gebruiken om actief burgerschap te bevorderen.
Het belang aantonen van specifieke waarden en vaardigheden om zich daadwerkelijk opgenomen te voelen in een samenleving.
Bijdragen aan interculturele leeromgeving door middel van boeiende oplossingen, die samenwerking en interpersoonlijke contacten kunnen bevorderen.

Studenten:

De gemeenschappelijke waarden van de EU erkennen en eerbiedigen.
Beoefenen van de interculturele dialoog en actief burgerschap terwijl je al spelend leert.
Een gemeenschappelijk gevoel van betrokkenheid ontwikkelen, gebaseerd op een groter bewustzijn van de eigen rechten en plichten, op de ontwikkeling van een gemeenschappelijk conceptueel kader en op sterkere affectieve, emotionele en sociale vaardigheden.

Goede praktijken

GEM - Spel voor EuroMed (2016-2017) werd ontwikkeld door de Anna Lindh Stichting met als doel stereotypen te deconstrueren en het onderwijs voor intercultureel burgerschap en wederzijds begrip door middel van spel te verbeteren. GEM werd uitgevoerd door vier organisaties van beide oevers van de Middellandse Zee: Italië: CESIE; Frankrijk: ADICE; Palestina: JUHOUD; en Egypte WASEELA.

Het project gebruikte de pedagogische benadering van "spelend leren", die door heel wat pedagogen en opvoeders wordt erkend omwille van de talrijke voordelen voor het onderwijs. "Het stelt mensen in staat om fouten te maken en ontdekken" (D. Poggi), "het leren gaat moeiteloos" (G. Bienati), "een evenwicht tussen regels en creatie" (J. Redeghieri)⁶.

Deze aanpak verrijkt het onderwijs met een gevoel van uitdaging en plezier, waardoor het speelser wordt, en het verhoogt de bereidheid van leerlingen om te leren, waardoor hun nieuwsgierigheid wordt geprikkeld. Spel is zowel universeel als cultuurgebonden, omdat het nauw verbonden is met verschillende overtuigingen, waarden en praktijken, en kan dus de manier beïnvloeden en weerspiegelen waarop mensen uit verschillende culturen leren.

Het GEM-bordspel geeft de spelers de mogelijkheid om te "reizen" en zo meer te weten te komen over de cultuur, de geschiedenis, de keuken en recente gebeurtenissen van het Egyptische, Franse, Italiaanse en Palestijnse volk. De deelnemers moeten verschillende vragen beantwoorden en met de hulp van hun medespelers een aantal uitdagingen aangaan, zoals tekenen en imiteren.

De ontwikkeling van het GEM-bordspel is geïnspireerd op een catalogus van 11 goede praktijken, die door het partnerschap zijn verzameld om het gebruik van spellen en spelactiviteiten ter bevordering van intercultureel leren aan te tonen.

Het GEM bordspel werd getest door meer dan 160 jongeren (14-20 jaar) in de landen van de partners en kreeg een zeer positieve evaluatie⁷. Het project werd ook geselecteerd voor de 5de editie (8-12 okt 2018), van de Italiaanse Toolfair, gepromoot door de Agenzia Nazionale Giovani - ANG⁸.

Het GEM bordspel biedt dus een innovatief instrument om creativiteit en samenwerking in de leeromgeving te stimuleren⁹, en is verder ontwikkeld door het Erasmus+ KA3-project GEM IN "Game to EMbrace INtercultural education" (2020-2022). Door het gebruik van niet-formele methoden zoals spelend leren, peer-to-peer, al doende leren en creatief denken wil GEM IN het intercultureel onderwijs op school en in niet-formele jeugdomgevingen ondersteunen door de verwerving van sociale en burgerschapscompetenties voor een betere sociale integratie, een interculturele dialoog en actief burgerschap te bevorderen en de Europese waarden te promoten.

__________________

6 CESIE (2017). Trivial Pursuit, Dixit... alleen games? Bekijk de GEM-catalogus! CESIE:https://cesie.org/en/youth/trivial-pursuit-dixitonly-games-check-the-gem-catalogue/

7 CESIE (2017). GEM: je kunt meer over een persoon te weten komen in een uur spelen dan in een jaar praten. CESIE:https://cesie.org/en/youth/gem-you-can-find-more-about-a-person-in-an-hour-of-playing-than-in-one-year-of- gesprek/

8 Tijdens de Toolfair presenteren vertegenwoordigers uit verschillende Europese landen goede praktijken die in het onderwijs worden toegepast.

9 CESIE (2018). Het GEM-bordspel geselecteerd als innovatief educatief hulpmiddel voor de Toolfair in Turijn. CESIE:https://cesie.org/en/news/the-gem-board-game-selected-as-innovative-educational-tool-for-the-toolfair-in-turin/

Goede Praktijken

UPGRADEN:

Geïnspireerd door de voorbeelden van de projecten GEM en GEM IN, breiden we de pedagogische benadering van "spelend leren" verder uit, waarbij we ons richten op de noodzaak om nieuwkomers met een migratieachtergrond te helpen gemeenschappelijke EU-waarden te leren en nieuwe mogelijkheden voor actief burgerschap te ontdekken.

Daarom stellen we verschillende activiteiten voor die gemakkelijk kunnen worden aangepast aan verschillende contexten en leerbehoeften, met aandacht voor de digitale dimensie en de verbetering van de taalvaardigheid. We richten ons vooral op rollenspel, omdat het een krachtige methode is om het inlevingsvermogen van de leerlingen te vergroten en het leerproces te vergemakkelijken door ervaringen uit de eerste hand.

Laten we, voordat we met de activiteiten beginnen, nadenken over de belangrijkste kenmerken voor een goede uitvoering van de "spelend leren"-aanpak.

Het concept van spelend leren is nauw verbonden met J. Dewey's pedagogische benadering van "leren door te doen", die een centrale, actieve rol van de leerling erkent.

Spel draagt bij tot¹⁰:

Het ontwikkelen van sociale vaardigheden en emotionele competenties.

Versterking van de motivatie en voortdurende betrokkenheid.

Respect voor individuele autonomie, waarden en sterktes.

Erkenning van agency en onafhankelijkheid.

Het verbeteren van creatief denken en probleemoplossend vermogen.

Het bevorderen van empathie door de situaties van anderen te ervaren.

Het verbeteren van focus en doorzettingsvermogen.

De vermindering van stress en angst.

Het vergroten van de vaardigheid om het geleerde te onthouden en te internaliseren.

Maar spel kan ook "serieus" worden: serious games zijn een onderwijsmethode die wordt gebruikt om gevoelige onderwerpen als pesten, migratie en oorlogen aan te pakken, waarbij de reflectie over concepten zoals integratie en inclusie wordt gestimuleerd en tegelijkertijd de creativiteit, de samenwerking en het kritisch denken worden versterkt¹¹.

Als leerkracht/opvoeder kan je bijdragen tot het verhogen van de doeltreffendheid van het leren tijdens het spelen, door:

Deel te nemen aan het spel, een evenwicht tussen verschillende activiteiten voor te stellen en op te treden als moderator.
Jouw leerlingen zorgvuldig te observeren en meer te weten te komen over hun interesses, vaardigheden en sterke punten.
Te Luisteren, herhalen en vragen te stellen op het juiste moment.
Een vriendelijke, niet-veroordelende setting te creëren, waar elke leerling nieuwe ideeën mag uitproberen en fouten mag maken.
Uitwisseling en samenwerking tussen studenten te stimuleren